محله سنگ سیاه شیراز

اگر می خواهید با یکی از محله های قدیمی شیراز رو به رو شوید بازدید از محله سنگ سیاه شیراز را از دست ندهید. همان ابتدای محله دروازه آجری می بینید که سر در آن با خطی خوش و کاشی کاری شده نوشته شده گذر تاریخی سنگ سیاه! این نوع دروازه ها که در ورودی اغلب محله های قدیمی قرار دارد به خاطر مشخص کردن محدوده محله ها بوده که اگر فردی ناآشنا وارد محله شد بتواند محدوده محله را تشخیص دهد.

محله سنگ سیاه در استان فارس و در محدوده مرکزی شهر شیراز واقع شده است این محله در منطقه ۸ قرار گرفته است. با محله های گلکوب، وصال، دروازه کازرون، تحولی، سر دزک، میدان شاه و سرباغ مجاورت دارد. از اماکن مهم این محله میتوان به بازار میوه و سبزیجات و بازار ماهی فروشی اشاره کرد.

تاریخچه محله سنگ سیاه شیراز

محله سنگ سیاه نام یکی از محله های قدیمی شیراز است که وجه تسمیه آن به دلیل وجود سنگ سیاه چهارگوشی می باشد که در محوطه آرامگاه سیبویه قرار دارد. از زمان کریم خان زند که محلات را کمتر و کوچیک تر و حصار شهر را تنگ تر کردند، محله درب کازرون که درگذشته دروازه شوشتر نامیده می شد خود محله ای جداگانه بود با این محله ادغام شد و روی هم رفته به هر دو محله سنگ سیاه می گفتند.

از تاریخچه این سنگ اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی در گذشته مردم شیراز برای شفا یافتن به این سنگ مراجعه می کرده اند. از آن برای شفا و تسکین برخی از دردهایشان همچون دل درد و چشم درد استفاده می کردند، برخی دیگر قرار گرفتن سنگ سیاه بر روی قبر سیبویه را علت نامگذاری محله به نام سنگ سیاه میدانند.

دو‌گذر مهم به نام های گذر سنگ سیاه و گذر سیاوشان در این محله وجود دارد. این دوگذر ارتباط منازل را با مرکز محله و مرکز شهر حفظ کرده است. ورودی خانه ها از قاب کشیده  و سردرهای آجری با درهای چوبی تشکیل شده است که کلون های قدیمی مخصوص در زدن خانم یا آقا روی قرار گرفته و در میان خانه ها مشترک است. وقتی که از کنار خانه های تاریخی این محله عبور می کنید یکی از  اجزای مشترک در بین بعضی از این بناها  وجود سکویی در کنار در است که اصطلاحا پیرنشین می گویند. هشتی خانه ها بیش تر چهارگوش و هشت گوش است که با سکو یا طاقچه تزیین شده است.

بناهای شاخص محله سنگ سیاه شیراز

گذر سنگ سیاه در چند قدمی یکی از ورودی های شاه چراغ قرار گرفته و با کوچه های باریک و پیچ در پیچ و خانه های قدیمی و بناهای مذهبی متعدد گردشگر را فقط به درون دعوت نمی کند او را به درون می کشد. عصر برخی از خانه های آن به ۱۰۰ سال می رسد، این منطقه با مساحت  حدود ۸۰ هکتار  جزو بافت تاریخی شهر محسوب شده و از جمله مناطقی است  که باعث رونق گردشگری شده است.

آرامگاه سیبویه

از جاهای دیدنی شیراز در محله سنگ سیاه آرامگاه سیبویه است. این آرامگاه محل دفن دانشمند ایرانی ابو بشر عمرو بن عثمان بن قنبر است که چون همیشه عطر آگین و خوش بو بوده است به او لقب سیبویه (به معنی بوی سیب) داده اند.

این بنا به همت  انجمن آثار ملی ایران طراحی و ساخته شده که امروزه با نام خانه فرهنگ سیبویه شناخته می شود. در داخل آرامگاه ساده سیبویه کاشی کاری های زیبایی به چشم می خورد که کار دست هنرمندان کاشی کار خراسانی است. بر روی سقف نیز طاق نماهایی تعبیه شده است که بر زیبایی هرچه بیشتر بنا افزوده است.

مسجدایلخانی

این مکان یکی از یازده مسجد در محله سیاه سنگ شیراز می باشد. مسجد ایلخانی در محله سرباغ شیراز و در چهار راه پیروزی خیابان شهید دستغیب گذر تاریخی سنگ سیاه واقع شده است.

بقعه سید تاج الدین غریب

این بقعه مربوط به دوره قاجار است و در شیراز دروازه کازرون، بلوار سیبویه ابتدای گذر سنگ سیاه واقع است. این آرامگاه زیبا مدفن دو‌سید بزرگوار به نام های جعفر بن فضل بن جعفر ملقب به تاج الدین و غریب از نوادگان حضرت ابوالفضل و محمد بن حسن مثنی ابن حسن از نوادگان امام حسن مجتبی است، که نسبتشان به امام اول شیعیان امام علی میرسد.

در بخش ورودی حرم درب بزرگ چوبی قرار دارد که بعد از یک دالان کوتاه به یک حیاط کوچک میرسد درون حیاط درخت های اکالیپتوس و چنار دور تا دور حوض کوچک آبی رنگی قرار دارند. سر در ورودی کاشی هفت رنگ استفاده شده و بر روی آن ها تصاویر گل و بوته، آیات قرآن، احادیث به خط ثلث نگاشته و نقش بسته شده است.

امامزاده بی بی دختران

امامزاده بی بی دختران، آرامگاه بی بی خدیجه اُم عبدالله، دختر امام زین العابدین است. این بقعه یکی از اماکن متبرک در شهر شیراز است که به دستور یکی از زنان سلطنتی دوره ایلخانی ساخته شده است.

چند سال بعد بنای این آرامگاه در پی زلزله ای تخریب شد. اما دوباره قلی خان ایلخانی که یه فرهنگ و هنر علاقه خاصی داشت، این بنا را تعمیر و مرمت نمود. این بقعه معماری و تزئینات ساده و منحصر به فردی دارد که در حین سادگی آرامش خاصی را به بازدید کنندگان القا میکند.

دلیل شهرت آرامگاه بی بی خدیجه به بی بی دخترون طبق روایات عامه حضور دختران دم بخت در دوره های گذشته و طلب حاجت و‌بخت گشایی با توسل به خداوند در این بقعه است.

خانه ضیائیان

خانه ضیائیان یکی از چندین عمارت تاریخی این شهر است که با تزئینات ساده اما اصیل خود روح خانه های ایرانی را به تصویر می کشد. این خانه متعلق به یکی از خاندان های اصیل ایرانی بوده و نام خود را از نام خانوادگی این خاندان به ارث برده است. خاندان ضیائیان در شهر شیراز یکی از با نفوذترین خانواده های شهر بودند که به تجارت دارو و گیاهان دارویی مشغول بودند. قدمت این خانه به ۱۱۰ الی ۱۵۰ سال برمیگردد.

کاشی کاری های مصور این خانه پراز تصاویر چهره افراد برجسته دنیاست. از کارل مارکس (فیلسوف آلمانی) گرفته تا ناپلئون و‌ تمثال ائمه… این کاشی های مصور که در جای جای خانه دیده میشود خانه ضیائیان را به یکی از جالب ترین خانه های تاریخی شیراز تبدیل کرده است.

مسجد مشیر

مسجد مشیر شیراز شاهکار معماری عصر قاجار در شهر شیراز است. میرزا ابوالحسن خان مشیر الملک این مسجد را در یکی از محلات قدیمی شیراز به نام محله سنگ سیاه کنار بازارچه ارامنه ساخته است. معماری مسجد مشیر چشم های هر بیننده ای را خیره می کند و به زیبایی می توان معماری اصیل ایرانی_اسلامی را در آن پیدا کرد.

از جذابیت خاص مسجدمشیر که هنگام بازدید از آن حس و حال تاریخی نابی به شما میدهد این است که ظروف قدیمی به جا مانده از دوران قاجار در گوشه و کنار این مسجد دیدنی نگهداری می شود، از این ظروف در زمان قاجار برای مراسم عزاداری محرم و صفر استفاده میشد.

این بنا در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۱۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حسینیه مشیر

بنای دیگری که ابوالحسن خان مشیر در شیراز و‌ در محله سنگ سیاه ساخته است حسینیه مشیر است. حسینیه تاریخی موقوفه مشیر در ایام محرم و صفر و دیگر مناسبت های مذهبی محل اجرای مراسم و مجالس عزا و یکی از نقاط مهم شهر شیراز بوده که تعزیه در آن اجرا میشد.

در این حسینیه طبق منابع مختلف کاشی کاری بی نظیری در قسمت سنتوری یا پیشانی بنا وجود داشته که ۸ متر طول داشته است و روی آن تصاویری از عاشورا درج شده که جزو نخستین نقاشی های قهوه خانه ای ایران و بسیار بی نظیر بوده است. بر اثر اتفاقی حسینیه مشیر دچار آتش سوزی شده و آن سنتوری به طور کامل از بین می رود. بعداز فوت ابوالحسن مشیر حسینیه به یکی از فرزندانش به نام سلطان الحاجیه میرسد.

این اثر در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه سعادت (موزه خاتم)

خانه سعادت شیراز بهشت کمتر شناخته شده افردای است که عمیقا به هنر و فرهنگ ایرانی علاقه مندند. این خانه ی ارزشمند با یک قرن قدمت تاریخی در بافت تاریخی شهر  و کنار خانه های تاریخی و جاذبه های گردشگری قرار گرفته است.

خانه سعادت را با نام های خانه خاتم، خانه صنایع دستی شیراز و موزه خاتم می شناسند. این خانه در محله سنگ سیاه در مجاورت آرامگاه سیبویه قرار دارد. مالک این خانه سید علی اکبر سعادت یکی از تاجران به نام شیراز بوده، در حال حاضر خانه سعادت شیراز به محل نمایشگاه دائمی یا همان موزه خاتم تغیبر کاربری داده است.

این بنا با شماره ۱۰۴۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کلیسای ارامنه

کلیسای ارامنه شیراز یا کلیسای مریم مقدس نخستین  بار در سال ۱۶۶۲ میلادی (۱۰۴۰ هجری شمسی_زمان شاه دوم صفویه) ساخته شد‌. طی سال های مختلف بخش های دیگری به این مجموعه اضافه شده است. ارامنه به دستور شاه عباس دوم از ارمنستان به ایران آورده شده بودند و در اصفهان و‌ شیراز اقامت می کردند.

با کوچ ارامنه تجارت در بخش های مرکزی و جنوبی ایران رونق پیدا کرد، راه ابریشم را هم تا این بخش های کشور ادامه دادند. بعداز این اتفاق کل تجارت ابریشم به دست ایرانیان افتاد و عثمانی ها آن را  از دست دادند.

این کلیسا در محله سنگ سیاه خیابان قآنی، کوی دربند مشیر، نزدیک مسجد مشیر، جنب بازارچه ارامنه واقع شده است. ورودی این کلیسا دروازه ای بزرگ است که صلیبی برآن وجود دارد و از بیرون اگر این صلیب نبود هیچ نشانی از کلیسا بودن بنا وجود ندارد. تالار کلیسا بنایی بسیار ظریف باستانی  با قدمتی بیش از ۴۰۰سال است. نقاشی بسیار زیبایی بر سقف چوبی آن با طرح های زیبا و با استفاده از رنگ روغن موجود است.

خانه فروغ الملک

خانه فروغ الملک شیراز که امروز آن را به نام موزه هنر مشکین فام می شناسیم یکی دیگر از خانه های باشکوه تاریخی در محله سنگ سیاه شیراز است که با همت خانواده مشکین فام به موزه هنرهای تجسمی تبدیل شده است. در گردش از این خانه می توانید تلفیقی از تاریخ، معماری و هنر اصیل ایرانی را از نزدیک ببینید و با ریشه های فرهنگ ایرانی آشنا شوید.

خانه فروغ الملک در شیراز بنایی ۳طبقه است که از زیرزمین، همکف، طبقه اول تشکیل می شود. این خانه بخشی از مجموعه ای بزرگ بود که همگی به فروغ الملک تعلق داشت و شامل اصطبل، پاسدارخانه، و دو باب منزل مسکونی میشد. تیمسار اسماعیل قوام ملقب به فروغ الملک رئیس شهربانی جنوب ایران در اواخر قاجار و همسر زینت الملک قوامی بود.

جمع بندی

آنچه که باعث شده است تا محله سنگ سیاه برای گردشگران و مسافران جذاب و دیدنی باشد وجود انواع بناهای تاریخی در بافت آن است. هرچند که امروزه از دل این خانه های قدیمی، هتل، مهمان سرا یا رستوران های متعددی بیرون آمده است، که متاسفانه حال و هوای قدیمی این محله را تحت تاثیر قرار داده است، اما با این حال این محله سنگ سیاه هنوز هم یکی از جاذبه های دیدنی شیراز به شمار میرود که ارزش گشت و گذار را دارد. و شما می توانید با خرید بلیط هواپیما سیراز در سامانه از ما سفر به این شهر دوست داشتنی سفر کنید و از قدم زدن در این گذر تاریخی لذت ببرید.